Otomatik Tren Kumandası
Ankara Raylı Toplutaşım Sistemi (Ankara Metrosu), hareketli blok
sinyalizasyonu kavramını esas alan bir Otomatik Tren Kumandası (ATC)
sistemiyle çalıştırılmaktadır. ATC sistemi, metro trenlerinin üç
farklı modda (otomatik, kabin–sinyalli ve manuel) çalışmasını olanak
vermektedir. Ana hat üzerindeki ticari servis işletme modu Otomatik
Tren İşletmesi Modu’dur (ATO). ATC sistemi trene otomatik olarak bir
koruma sağlamakta ve hızlanma, boşta gitme, yavaşlama, durma ve kapı
açma gibi tren işlevlerine kumanda etmektedir. Kapı kapatma ve tren
kalkış işlevleri sürücü tarafından başlatılmaktadır. Sürücü trenin
kapılarını kapatıp tren kalkış komutu verse dahi, tren,
programlanmış kalkış zamanına kadar hareket etmemektedir. ATC
Sistemi, Sistem Yönetim Merkezi (SMC), Araç Kumanda Merkezi (VCC),
Araç İçi Kontrol Birimi (VOBC) ve Yol Ekipmanı olmak üzere dört ana
alt sistemden oluşmaktadır.
Araç
Kumanda Merkezi (VCC), üç bilgisayarlı konfigürasyonu, çevresel
lojiği ve veri iletişimi linkleriyle ATC sisteminin özünü
oluşturmaktadır. VCC’nin en önemli sorumluluğu, trenlerin arasında
emniyetli bir mesafe bulundurmaktır. VCC, trenlerin konumlarını,
hızlarını ve hareket yönlerini takip eder ve her bir trene,
güncellenen emniyetli duruş noktaları, izin verilen maksimum hız ve
önlerindeki hat kesimleri için eğim verileri gibi bilgileri
vermektedir. VCC, aynı zamanda makaslara yaklaşmakta olan trenlerin
yollarını ayarlamak için RCIU’lar (Uzaktan Kumanda Arabirimleri)
vasıtasıyla makaslara kumanda etmektedir. İşletme Kontrolörü
taleplerinin ve istasyonda bekleme sürelerine, vs.ye bağlı program
ayarlamalarının yerine getirilmesi de VCC’nin sorumluluğu
altındadır. Bu bilgiler VCC’ye SMC tarafından iletilmektedir.
Trenlerle
iletişim, tahsis yolu boyunca yerleştirilmiş olan endüktif lup
kablosu vasıtasıyla yapılmaktadır. Trendeki antenler gönderilen
sinyali almakta ve Araç İçi Kontrol Birimine (VOBC) göndermektedir.
VOBC, iletim hatlarını kontrol ettikten sonra, gelen bilgiye göre
işlem yapmaktadır. Trenler tahsis yolu üzerindeki konumlarını tespit
ettikten sonra, bunu, hız ve diğer durum bilgileriyle birlikte
VOBC’ye göndermektedirler. Ankara Metrosu ATC sisteminde, trenler,
iki uçta birer motorlu ve ortada bir treyler araç olmak üzere,
birbirine sabit şekilde bağlanmış olan üçlü araçtan oluşmaktadır.
Her bir üçlünün treyler aracında Araç-İçi Kontrol Birimi (VOBC)
bulunmaktadır. Bir tren, bir üçlüden veya birbirine bağlanmış olan
iki üçlüden oluşabilir. Bu nedenle bir trende bir veya iki VOBC
bulunabilir. VOBC, ATC sistemi ile trenin alt sistemleri arasında
arabirim sağlamaktadır. VOBC esas olarak araç-içi Otomatik Tren
Koruması (ATP) işlevlerini yerine getirmekten sorumludur. VOBC aynı
zamanda, ATP’nin öngördüğü kısıtlamalar dahilinde; Otomatik Tren
İşletmesi (ATO) işlevleri olan hız regülasyonu, duruş noktası
kumandası ve kapı açma kumandası işlevlerini de sağlamaktadır.
Yukarıda kısaca verilen açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, Ankara
Metrosu güzergahında trenlerin hız oranları ve bunları belirleyen
kriterler ATC Sistemi tarafından belirlenmektedir. İşletmemizde
ticari serviste kullandığımız iki hız limiti (80 km/h ve 65 km/h)
bulunmaktadır. Bununla birlikte sistem, kötü hava koşulları,
alternatif servis uygulamaları, acil durumlar vs. gibi zaman zaman
karşılaşılan durumlarda trenlerin hız ve frenleme oranlarını çeşitli
kademelerde (%100 ile %50 arasında) değiştirilmesine olanak
sağlamaktadır. Ayrıca, hattın istenilen bölümlerine, istenilen hız
oranında ‘Yavaş Git Bölgeleri’ tabir edilen hız kısıtlamaları da
uygulanabilmektedir.
Kısaca ATC Sistemi yazılımı, hattın her noktasının kendine has
özeliklerini (makas bölgesi, istasyon girişi veya çıkışı olması, o
hat kesiminin eğimi, trenlerin ticari servis programına göre geç
veya erken olması vb.) göz önüne alarak, o anda hatta bulunan tüm
trenler için ayrı ayrı maksimum hız değerleri tespit etmekte ve bu
hızları kontrol etmektedir.